رابطة متغيرهاي كنترل راهبردي با اثربخشي شركتهاي  فعال در بازار سهام تهران

چكيده:

رابطة متغيرهاي كنترل راهبردي و اثربخشي شركتهاي فعال در بازارسهام تهران (79-1372)

كنترل راهبردي، زمينه لازم را جهت شناخت و حركت مناسب در محيط، به منظور رشد و رقابت يا ايستايي در مقابل راهبردهاي تهاجمي رقبا، همراه با توجه به يكپارچگي راهبردي، فراهم مي آورد.

در پژوهش حاضر سعي شده است به دو پرسش اصلي زير پاسخ داده شود:

1- آيا متغيرهاي كنترل راهبردي در شركتهاي نمونه فعال، در بازار سهام به كار گرفته شده اند؟

2- آيا شركتهايي كه متغيرهاي كنترل راهبردي را بيشتر به كار برده اند، اثربخش تر بوده اند؟

بدين ترتيب دو فرضيه اصلي زير مورد بررسي قرار گرفتند:

1- شركتهاي فعال در بازار سهام تهران در فاصلة سالهاي 1372 تا 1379، متغيرهاي كنترل راهبردي را در نظر داشته اند.

2- اثربخشي شركتهاي مذكور با بكارگيري متغيرهاي كنترل راهبردي رابطه مستقيم داشته است.

تاثير 12 متغير پيش بين پژوهش، در دو سطح صنعت و شركت، شامل رشد صنعت، حاشيه سود صنعت، رقابت صنعت، صرفه حاصل از توليد با مقياس اقتصادي صنعت، آثار اجتماعي، محيطي، قانوني و انساني، سهم نسبي از بازار شركت، حاشيه سود شركت، آشنايي با مشتري، نقاط ضعف و قوت رقابتي شركت، قابليتهاي فناوري شركت، قابليتهاي مديريت شركت و كيفيت و قيمت بر متغير ملاك كه تركيبي از پنج متغير، شامل نوآوري، انعطاف پذيري، حاضر بودن، سودآوري (نرخ برگشت سرمايه) و رشد است، مورد مطالعه قرار گرفتند.

داده هاي مورد نياز از طريق پرسشنامه و منابع گزارشهاي سه ساله بازار سهام تهران جمع آوري شدند و با استفاده از نرم افزار SPSS10 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند.

بررسي همبستگي متغير ملاك با متغيرهاي پيش بين كنترل راهبردي نشان داد كه متغير اثربخشي با همه متغيرهاي پيش بين همبستگي دارد. يعني تغيير در متغيرهاي پيش بين باعث تغيير در اثر بخشي خواهد شد. به ويژه متغير ملاك با متغيرهاي پيش بين حاشيه سود صنعت، رقابت صنعت، مقياس اقتصادي صنعت، آثار اجتماعي و محيطي، سهم نسبي از بازار، آشنايي با مشتري، فناوري شركت، توانايي مديريت و كيفيت و قيمت همبستگي بيشتري دارد.

به منظور بررسي رابطه خطي بين متغير ملاك و متغيرهاي پيش بين، از روش رگرسيون چند متغيره خطي (روش گام به گام) استفاده شد. حاصل تحليل رگرسيون گام به گام، 7 مدل بود كه مدل چهارم به لحاظ تناسب آن با فرضيه هاي پژوهش، انتخاب شد. براساس اين مدل، مجموعة متغيرهاي كنترل راهبردي، شامل كيفيت و قيمت، آثار اجتماعي، محيطي، قانوني و انساني، حاشيه سود صنعت، سهم نسبي از بازار بيشترين همبستگي را با متغير ملاك دارند.

درتفسير اين مدل لازم است توضيح داده شود كه متغيرهايي كه به معادله رگرسيون چند متغيره خطي وارد نشده اند، با متغير ملاك بي رابطه نبوده اند. حتي بعضي از آنها همبستگي معنادار بالايي با متغير ملاك دارند، ولي از آنجا كه رگرسيون چند متغيره خطي بر آن است كمترين تعداد متغير پيش بين را به گونه اي برگزيند كه مقدار واريانس تبيين شده به وسيله آنها، معادل واريانس تبيين شده به وسيله كل متغيرهاي پيش بين باشد، متغيرهاي مذكور وارد معادله نشده اند. با وجود اين، نبايد فراموش كرد كه ندادن اهميت لازم به آنها، دست كم باعث كاهش آن دسته از متغيرهاي وابسته به آنها خواهد گرديد كه وارد معادله شده اند.

در پاسخ به سوال اول پژوهش، اين نتيجه به دست آمد: در ميان شركتهاي نمونه آماري، هيچ شركتي وجود ندارد كه هيچ كدام از متغيرهاي كنترل راهبري را مد نظر نداشته باشد. به هرحال همه شركتها، هرچند سطح آن مطلوب نيست، تا حدودي متغيرهاي مذكور را در نظر داشته اند. بعلاوه نتيجه پژوهش نشان داد كه متغير ملاك با بكارگيري متغيرهاي پيش بين، رابطه مستقيم دارد، يعني شركتهايي كه به متغيرهاي كنترل راهبردي بيشتر توجه داشته اند، از نظر متغير ملاك، در شرايط بهتري قرار گرفته اند.

يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد كه متغير ملاك «اثربخشي» با نه متغير پيش بين كنترل راهبردي همبستگي متوسط و قابل توجهي دارد كه در سطح 05/0 = P  ، معنادار هستند. اما همبستگي آن به سه متغير پيش بين از نظر آماري معنادار نيست. البته اين وضعيت ناشي از كم بودن تعداد نمونه آماري است، اگر تعداد نمونه افزايش يابد ، به احتمال زياد، معناداري آنها بيشتر خواهد شد. از طرف ديگر سه متغير پيش بين اخير، با متغيرهاي پيش بين ديگر وابسته به متغير ملاك، همبستگي بالا و معناداري دارند كه نشان دهنده همبستگي غير مستقيم آن سه متغير با متغير ملاك است.

فصل اول : كليات پژوهش .......................... 1

1-1- مقدمه......................................... 2

2-1- مسأله ........................................ 2

3-1- سابقه موضوع................................... 4

4-1- هدف .......................................... 5

5-1- ضرورت و اهميت پژوهش .......................... 6

6-1- پرسشهاي پژوهش ................................ 7

7-1- فرضيه هاي پژوهش............................... 7

8-1- واژههاي كليدي پژوهش........................... 8

فصل دوم : مباني نظري پژوهش .......................... 9

1-2- مقدمه........................................ 10

2-2- سامانه هاي كنترل راهبردي ...................... 10

3-2- ناپيوستگي محيطي ............................... 13

1-3-2- نيروي هاي اجتماعي ........................... 13

2-3-2- نيروهاي اقتصادي ............................. 13

3-3-2- نيروهاي فناوري .............................. 14

4-3-2- نيروهاي سياسي ............................... 14

5-3-2- آثار ناپيوستگي هاي محيطي .................... 14

4-2- تعريف كنترل راهبردي ........................... 15

1-4-2- كنترلهاي مثبت و منفي ........................ 16

2-4-2- كنترلهاي نتايج و اقدام ...................... 17

3-4-2- ضرورت كنترل ................................. 20

4-4-2- تعريف راهبرد................................. 20

1-4-4-2- معيارهاي راهبرد اثر بخش.................... 21

5-2- تفاوت كنترل راهبردي با كنترل مديريت............ 23

1-5-2- كنترل اجراي راهبرد........................... 23

2-5-2- روايي فرضيات راهبرد.......................... 24

3-5-2- مديريت مقوله راهبردي......................... 24

4-5-2- كنترل تعاملي................................. 24

5-5-2- بررسي هاي دوره اي راهبرد..................... 25

6-5-2- اهميت كنترل راهبردي.......................... 27

7-5-2- بررسي اجمالي رويكردهاي كنترل راهبردي......... 28

1-7-5-2- رويكرد سنتي................................ 28

2-7-5-2- رويكرد هاي جايگزين ........................ 28

1-2-7-5-2- رويكرد انتقادي .......................... 29

1-1-2-7-5-2- پاييدن محيطي به منظور كنترل فرضيه...... 32

2-1-2-7-5-2- پويش محيطي به منظور نظارت راهبردي...... 33

3-1-2-7-5-2- كنترل آماده باش ويژه .................. 35

2-2-7-5-2- رويكرد تنظيم متمركز ..................... 36

6-2- كنترل حركت راهبردي ............................ 37

7-2- كنترل جهش راهبردي ............................. 37

8-2- روشهاي تدوين راهبرد ........................... 39

9-2- تطبيق كنترلهاي راهبردي سطح كسب و كار با راهبرد 40

10-2- يادگيري و كنترلهاي راهبردي ................... 45

11-2- انواع كنترل حركت راهبردي و جهش راهبردي........ 48

1-11-2- تعيين متغيرهاي كليدي ....................... 51

2-11-2- ساز و كارهاي كنترل حركت راهبردي ............ 53

3-11-2- يك چارچوب اقتضايي براي كنترل راهبردي زمان صلح   56

12-2- گذر از كنترل حركت راهبردي به كنترل جهش راهبردي 57

13-2- گذر از كنترل جهش راهبردي به كنترل حركت راهبردي    58

14-2- سلسله مراتب كنترل راهبردي .................... 59

15-2- كنترل راهبردي در انواع مختلف شركتها .......... 61

16-2- عملياتي كردن كنترل راهبردي ................... 61

1-16-2- تيمهاي كنترل راهبردي........................ 63

2-16-2- نقش مديريت ارشد............................. 63

3-16-2- نقش كنترل كننده مدرن........................ 66

17-2- اثربخشي سازماني............................... 67

1-17-2- مقدمه....................................... 67

2-17-2- اهميت عملكرد سازمان در مديريت راهبردي....... 67

3-17-2- محدود كردن مفهوم عملكرد سازماني............. 68

4-17-2- سنجش عملكرد سازمان.......................... 69

5-17-2- تعريف اثربخشي............................... 70

6-17-2- مقايسه اثربخشي موسسات دولتي با شركتهاي خصوصي 72

7-17-2- معيارهاي اثربخشي............................ 72

8-17-2- مدل ارزشهاي رقابتي.......................... 74

9-17-2- چشم اندازهاي مديريتي از اثربخشي............. 76

10-17-2- چارچوب نظري پژوهش.......................... 77

11-17-2- جمع بندي فصل دوم........................... 83

فصل سوم : روش شناسي پژوهش............................ 85

1-3- مقدمه ......................................... 86

2-3- جامعه ‎آماري ................................... 86

3-3- روش نمونه گيري و حجم نمونه .................... 86

4-3- ابزارهاي جمع آوري داده ها ..................... 88

1-4-3- منابع داده ها ............................... 88

2-4-3- پايايي پرسش ها .............................. 89

3-4-3- متغيرهاي اندازه گيري شده در پژوهش ........... 89

4-4-3- نوع متغير و مقياسهاي اندازه گيري ............ 92

5-3- روش تجزيه و تحليل داده ها ..................... 93

1-5-3- مدل تجزيه و تحليل داده ها ................... 93

2-5-3- روشهاي آماري براي تحليل داده ها ............. 94

فصل چهارم: تحليل داده ها ............................ 96

1-4- مقدمه ......................................... 97

2-4- تحليل پايايي پرسش هاي پرسشنامه ................ 97

3-4- توزيع فراواني داده‌ها ......................... 100

4-4- آزمون كولموگوروف- اسميرنوف.................... 111

5-4- همبستگي متغير ملاك اثربخشي با متغيرهاي پيش بين كنترل راهبردي  114

6-4- تحليل رگرسيون چند متغيري خطي.................. 117

7-4- گزينش متغيرهاي پيش بين........................ 124

8-4- نمودار پراكنش................................. 124

9-4- بررسي مقادير پرت.............................. 125

فصل پنجم : بحث و نتيجه گيري........................ 127

1-5- مقدمه ........................................ 128

2-5- مروري بر چارچوب نظري پژوهش ................... 128

3-5- يافته هاي مهم پژوهش .......................... 129

4-5- نتايج و پيشنهادهاي پژوهش ..................... 133

1-4-5- پيشنهاد به پژوهشگران ....................... 143

2-4-5- پيشنهاد به شركتهاي بازرگاني................. 144

3-4-5- پيشنهاد به دولت ............................ 148

منابع.............................................. 153

پيوست 1............................................ 162

پيوست 2   182

==============================

فصل اول

مقدمه

1-1- مقدمه

در نهايت ، قرن بيستم، شركتهاي جهان را وادار به گسترش حيطه تفكر در مورد چگونگي اداره امور خود كرد. قرن بيست و يكم بسيار چالشگرتر از قرن بيستم خواهد بود. شركتهاي انتفاعي ، به منظور حفظ يا ارتقاي توان رقابت و ادامه حيات خود بايد بطور پيوسته شرايط محيط را در نظر داشته باشند و خود را با آن تطبيق دهند. بي‌توجهي به شرايط بيروني، درست مانند حركت در تاريكي بدون چراغ است. مسايل پيش روي سازمان بايد به موقع تشخيص داده شوند، درست تعريف شوند و در برابر آنها راه حلهاي نظري درست، ارائه و اجرا شود . اين فصل ، هدف پژوهش ، ضرورت، اهميت آن ، بيان مساله ، سؤالات و فرضيات پژوهش را دربردارد.

2-1- مسأله

پيش بيني ها درباره سدة 21 فراوان است. اما در مورد ادامه افزايش مرحله اي فشارهاي جهاني شدن كه تغييرات بنيادين در مرزهاي سنتي كشورها و بازارها به همراه دارد، توافق وجود دارد. جهاني شدن فرصتهاي با سخاوتي خلق خواهد كرد، از سوي ديگر چالشهاي مهمي نيز براي كشورها و مديران اجرايي در بر خواهد داشت. چشم انداز رقابت جهاني، قوانين و اصول رقابت جهاني را به چالش وادار خواهد كرد، (شاكر – 1999).

ما در جهاني زندگي مي كنيم كه حدوداً از 200 كشور تشكيل شده است. چه بخواهيم و چه نخواهيم از بعضي جهات، از فعاليتهاي آنها تأثير مي پذيريم. در شرايط كنوني نداشتن رابطه با كشورهاي ديگر غير ممكن است. بر اساس آمار «سازمان جهاني تجارت»[1]  ، در ژوئيه سال 2001 ميلادي، 142 كشور عضو آن و 29 كشور مثل روسيه و چين در حال مذاكره براي پيوستن به آن سازمان بوده اند. هر چند پيوستن به سازمان تجارت جهاني اجباري نيست. ولي حداقل تمايل به استفاده از مزايا و فوايد آن كه سهمش از تجارت جهاني بيش از 90 درصد كل تجارت جهان است، ضرورت عضويت، در آن را اجتناب ناپذير مي كند. با توجه به اينكه پيشرفتهاي نظام تجارت جهاني، اثر قاطعي بر محيط كسب و كار دارد، ملاحظه محيط كسب و كار يكي از عوامل مهم، در پايداري و رشد آينده شركتهاي بازرگاني خواهد بود.

از طرف ديگر شركتهاي بازرگاني در دنيا به سمت جهاني شدن گرايش گسترده اي يافته اند. شركتهاي ايراني به ناچار - حداقل در داخل كشور-  در مقابل بعضي از آنها قرار مي گيرند به طوري كه در حال حاضر بسياي از شركتهاي ايراني از اين تقابل در امان نيستند. ايستايي و مقابله دربرابر شركتهاي خارجي يا داشتن موضع تهاجمي نسبت به آنها، مستلزم پاييدن و پويش مناسب محيط و فراهم آوردن ابزار لازم است. به‌علاوه يكي از هدفهاي عمده سياستهاي اقتصادي كشور، رهايي از تكيه بر وابسته بودن به صادرات تك محصولي (نفت) است. بدون توجه به شرايط و تحولات محيطي، چگونه مي توان رقباي توانمند را شناخت و با آنان مقابله كرد.

1 - آشنايي با قواعد سازمان جهاني تجارت، 1381.

...

فصل دوم

ادبيات تحقيق و مباني نظري

1-2- مقدمه

دليل موجوديت شركتهاي انتفاعي، وجود تقاضا براي كالا يا خدمات آنها است. اگر تقاضا براي محصولات آنها وجود نداشته باشد ، توجيه عاقلانه اي براي فلسفه وجودي آنها باقي نخواهد ماند. از طرف ديگر تقاضا براي محصولات شركتها ثابت نيست به ويژه در محيط سريع التغيير امروزه اين تقاضا از ابعاد مختلف، مثل نوع، جنس، شكل،  اندازه و مقدار ‌پيوسته در حال تغيير است.

از يك بعد اصلاح عملكرد، در پاسخ به محيط صورت مي گيرد و بنابراين بدون شناخت تغييرات محيطي، اصلاح عملكرد غير ممكن است. در واقع عملكرد شركت بايد متناسب با نيازهاي محيط باشد . از طريق كنترل راهبردي كه به داشتن ديدي روشن از مأموريت،نيروهاي مهاجم و پيشرفت به سوي هدفها اشاره دارد، ( لورانژ و همكاران-1986[1])، مي توان موقعيت شركت را در محيط ( از نظر سهم بازار ، رشد و مانند اينها)، به طور پيوسته و نظام مند بررسي نمود تا در صورت نياز، مأموريت شركت تأييد يا اصلاح شود و نيروهاي مهاجم شناخته شده و در مقابل آنها اقدامات لازم عملي گردد و هدفها نيز مورد بررسي قرار گيرند.

اين پايان نامه شامل دو عنصر از سه عنصر گسترده است كه جهت تأمين هدفهاي راهبردي سازمان ضروري هستند : 1- جهت‌گيري راهبردي. 2- اثر بخشي راهبردي. انسجام راهبردي كه متضمن هماهنگي راهبردي همه عناصر سازمان در يك سطح كافي است، ( تناسب با كنترلهاي عملياتي و تاكتيكي ) موضوع اصلي اين پايان نامه نيست، بنابراين در فصل دوم موضوع انسجام راهبردي مورد بحث قرار نخواهد گرفت.

فصل دوم ادبيات موضوع و مباني نظري درباره كنترل راهبردي، اثربخشي و مدل نظري پژوهش را در بردارد.

[1]  Lorange, Scott and Ghoshal