اطلاعات كلي راجع به ثبات رنگ در برابر نور

اطلاعات كلي راجع به ثبات رنگ در برابر نور

كالاي نساجي به هنگام مصرف عموماً در معرض نور قرار مي گيرند و نور باعث تخريب مواد رنگي مي شود كه اثر بارز آن «پريده گي رنگ» (FADING) است. به همين واسطه كالاي رنگ شده، تغيير رنگ داده و معمولاً رنگ پريده تر و كدرتر مي شود.

مقاومت رنگ مواد رنگرزي (DYES) مورد مصرف صنايع نساجي، در برابر نور، با يكديگر متفاوتند، لذا لازم است كه روشي جهت اندازه گيري ثبات آنها موجود باشد. اجزاء ديگر شركت كننده در تركيب مواد رنگرزي نيز در ثبات آنها در برابر نور تأثير مي گذارند.

استاندارد بين المللي حاضر نمي تواند رضايت كامل همه گروه هاي ذينفع را (كه از توليدكنندگان مواد رنگرزي و صنايع نساجي تا بازرگانان كل و جزء و بالاخره عموم مردم را شامل مي شود) جلب نمايد و حتي فهم آن جهت برخي كه مستقيماً نيز مايل به اجراي آن هستند ممكن است دشوار باشد.

توضيحات غيرفني زير از آزمايشات مربوطه، جهت تفهيم آن گروه كه جزئيات اصول فني اين استاندارد را مشكل مي يابند، مفيد خواهد بود.

روش كار به اين صورت است كه نمونه مورد آزمايش و همزمان و تحت شرايط يكسان، يكسري معيار ثبات در برابر نور را كه از قطعات پارچه پشمي رنگرزي شده به رنگ آبي و داراي ثبات هاي متفاوت تشكيل شده است در برابر نور قرار مي دهند.(EXPOSE)، زماني كه در نمونه مورد آزمايش به ميزان كافي «پريده رنگي» ايجاد شد آن را با معيارهاي فوق مقايسه نموده و چنانچه پريده گي رنگ مثلاً مطابق معيار شماره 4[1] شود عدد ثبات رنگ در برابر نور براي نمونه مورد آزمايش برابر 4 خواهد بود.

معيارهاي ثبات رنگ در برابر نور بايد محدوده وسيعي از ثبات را بپوشانند. زيرا برخي از نمونه ها پس از 2 تا 3 ساعت قرار گرفتن در برابر نور درخشان خورشيد تابستان، رنگ پريده شده، در حالي كه برخي ديگر قادرند بدون تغيير رنگ چندين سال مقاومت نمايند.

در حقيقت بايد گفت كه در اين نمونه ها عمر ماده رنگرزي(DYE) بيشتر از عمر پارچه است. جهت ارزيابي ثبات نوري، 8 معيار انتخاب شده است كه معيار شماره 1 تا پايدارترين و شماره 8 مقاوم ترين آنها است. چنانچه شرايط يكسان حاكم شود و در مدت زمان معيني در ميار 4 ايجاد پريده گي رنگ (FADING) گردد، مدت زماني كه لازم است تا معيار3 نيز به همان ميزان پريده رنگ گردد حدوداً نصف زمان مربوط به معيار شماره4 و براي معيار شماره 5 دو برابر آن لازم خواهد بود.

جهت اطمينان از اينكه افراد متفاوت كه آزمايشات ثبات رنگ در برابر نور را بر روي نمونه واحدي انجام مي دهند، قبل از ارزيابي ثبات با مقايسه با معيار آبي كه به طور مشابه عمل شده است، پريده گي رنگ يكساني را در نظر خواهند داشت و از آنجا كه مصرف كنندگان اوليه كالاي رنگ شده داراي تصرات متفاوتي نسبت به «كالاي رنگ پريده» هستند، لذا نمونه هاي مورد آزمايش را در دو درجه متفاوت از پريده گي رنگ مورد بررسي قرار مي‌دهند تا نتايج معتبرتري در ارزيابي ثبات حاصل گردد. اين درجات پريدگي رنگ با مراجعه به مجموعه استاندارد تباين رنگ (ميار خاكستري 5 نشان دهنده فقدان تباين و معيار خاكستري1 نشان دهنده تباين زياد) تعيين مي گردد. بنابراين از معيار خاكستري، براي تعيين پريده گي رنگ به ميزان لازم و از معيار آبي، جهت تعيين درجه ثبات رنگ در برابر نور استفاده مي شود.

اصول كلي اين نوع ارزيابي كه بر اساس پريده گي رنگ به ميزان جزئي و شديد قرار دارد، كمي پيچيده به نظر مي رسد و از اين حقيقت ناشي مي گردد كه برخي از نمونه ها در اثر قرار گرفتن در معرض نور، سريعاً كمي تغيير رنگ داده ولي در مصرف طولاني ديگر تغيير رنگ نمي دهند. به اين تغيير رنگ جزئي ممكن است در مواقع عادي به ندرت توجه شود، در حالي كه در موارد استثنايي بسيار مهم خواهد بود، چنانچه در مثال زير نشان داده شده است.

يك پارچه پرده اي كه در اثر قرار گرفتن در برابر نور داراي پريده گي رنگ جزئي مشابه معيار شماره7 شده است، درجه كلي ثبات رنگ آن در برابر نور مساوي 7 است.

فروشنده اي كه قطعه از اين پارچه را در پنجره مغازه خود آويزان نموده و روي آن كارت قيمت گذاشته است پس از گذشت چند روز كه كارت را بر مي دارد با كمي دقت متوجه خواهد شد كه علامت كارت بر روي پارچه باقيمانده، زيرا محيط اطراف در اثر نور داراي پريده گي رنگ جزئي شده است.

عامل مهمي كه باعث آشكار شدن اين تغيير رنگ جزئي است، مرز مشخص منطقه نور خورده و نور نخورده است كه چنين شرايطي در وضعيت عادي كمتر به وجود خواهد آمد، لذا مقدار اين تغيير جزئي كه سريعاً واقع مي شود، بايد در پرانتز داده شود. بنابراين درجه ثبات در اين آزمايش عدد (2)7 خواهد بود، كه نشان دهنده تغيير رنگ جزئي نهايي است. يعني اولين پريده گي رنگ قابل درك آن معادل درجه 2 معيار ولي ثبات رنگ آن زياد و معادل درجه 7 معيار آبي است.

فتوكرميسم نيز معمولاً موجب وقوع تغييرات رنگ است. اين اثر به هنگامي كه نمونه رنگي در مقابل نور شديد فوراً تغيير رنگ داده و در اثر برگرداندن به تاريكي مجدداً رنگ خود را كم و بيش باز مي يابد مشهود مي گردد. ميزان فتوكروميسم به وسيله آزمايش اختصاصي كه در روش هاي استاندارد بين المللي گنجانده شده است، اندازه گيري شده و در عدد ثبات رنگ در برابر نور به وسيله عددي كه در داخل پرانتز به همراه حرفP نشان داده مي‌شود، ماند (P2)6 كه به معني وجود اثر فتوكروميسم، معادل درجه2 معيار خاكستري و ثبات رنگ در برابر نور، معادل درجه 6 معيار آبي است.

[1] - در اينجا به معيارهاي ثبات در برابر نور از نوع اروپايي اشاره شده است (رجوع به بخشB01، قسمت 1-1-4) اصول توضيح داده شده شده در فوق جهت سري معيار آمريكايي نيز معتبر است (رجوع به بخش B01، قسمت 2-1-4).